تاریخچه و پیشینه هنر گلابتون دوزی/ تیر ماه۱۴۰۰۱

تاریخچه گلابتون دوزی همانند بسیاری از هنرهای ایرانی به طور دقیق و مشخص نمی باشد. و در تاریخچه گلابتون دوزی شک و شبهاتی موجود می باشد.

نتیجه کاوش های باستان شناسی در روسیه حکایت از آن دارد که در سده ی سوم پیش از میلاد زردوزی و تولید پارچه های زربفت در ایران رواج داشته و ایرانیان به وسیله ی نخ های زرین که به ظرافت تابیده شده بود تصویر برگ مو و پیچک را بر روی پارچه ی پشمی دوخته و در قرنهای بعد سوزن دوزی های بیزانس ، همسایه ی ایران، تقلیدی از فرآورده های ایران بود منتها با مرغوبیتی بیشتر و رنگ هایی خیره کننده.

متاسفانه با توجه به شرایط موجود و نادیده گرفته شدن هنر و صنایع دستی این هنر زیبا در بین بسیاری از مردم ناشناخته می باشد و به طور کلی می توان عنوان نمود این هنر در سمت جنوب کشور عمده طرفداران خود را در برمی گیرد.

نقوش گلابتون دوزی

پیچک ترنج، گل ساعتی، نقش محرابی، گل های اسلیمی، گل های ختائی، نقش بازوبندی، بته روحی، محرماتی یا ستونی، بته جقه ای، سروچه و انواع گل ها و گاهی تصویر افراد نقش هایی هستند که در گلابتون دوزی بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند.

مراحل و شیوه دوخت در گلابتون دوزی

ابتدا پارچه را که معمولا از جنس کرپ ناز و دارای رنگ سبز، مشکی، زرشکی، زرد، فیروزه یی ، نارنجی و… است بر مبنای الگوی مورد درخواست مشتری بریده و ابتدا با کمک کاربن های رنگی نقش درخواستی سفارش دهنده را (که گاهی نیز از سوی خود وی ارائه میشود، ولی در بیشتر اوقات از میان طرحهای موجود در نزد هنرمندان انتخاب میگردد) بر روی آن کپی می کنند.

در مرحله بعد، پارچه را بر روی لبه ی دایره یی چوبی که کم یا کمان نام دارد قرار داده و اطراف آن را به وسیله ی یک تسمه ی چرمی ، یا زهواری چوبی که حالت دایره داشته و قطرش به وسیله ی یک پیچ کم و زیاد می شود محکم می کنند و پارچه را از اطراف می کشند تا همانند پوسته یی بر روی مساحت دایره ی چوبی قرار گیرد.

سپس هنرمند به کمک سوزن های خاصی که دارای نوک برجسته است و اصطلاحا قلاب نامیده می شود کار گلابتون دوزی را آغاز نموده و به کمک قلاب و نخ هایی که دارای روکش فلزی به رنگ نقره یی یا طلایی است عمل دوخت را انجام می دهد.

شیوه ی دوخت نیز به این ترتیب است که صنعتگر دست چپ خود را در قسمت پشت پارچه قرار داده و قلاب را در دست راست نگه می دارد، آنگاه از روی کار قلاب را به داخل پارچه فرو برده و با دست چپ نخ را که یک سر آن منتهی به قرقره و سر دیگرش گره خورده است به نوک برجسته ی قلاب آویخته و آن را از پارچه بیرون می کشد و مجددا در فاصله ی کوتاهی از محلی که قلاب خارج گردیده (و بر روی خط وط ترسیم شده بر روی پارچه ) قلاب را مجددا به داخل پارچه فرو برده و عمل آویختن نخ به قلاب و بیرون کشیدن آن از پارچه را ادامه می دهد.

و به این ترتیب دوختی زنجیره یی (شبیه آنچه در گلدوزی معمولی با سوزن بر روی پارچه ایجاد می شود) به وجود می آید که اساس و بنیان کار گلابتون دوزی است گاهی نیز گلابتون دوزان به نسبت نوع نقشی که قصد دوختن آن را دارند از پولک های پلاستیکی کوچکی که دارای لعاب رنگین است استفاده می کنند.

انواع گلابتون دوزی

به طور کلی ، گلابتون دوزی ها به دو دسته تقسیم می شوند:

• گلابتون دوزی هایی که برای تزئین مستقیما بر روی زمینه اصلی دوخته می شوند.
• گلابتون دوزی هایی که برای اتصال و نصب روبان ، نوار ، یراق ، قیطان ، منجوق ، پولک و غیره بر روی زمینه اصلی به کار گرفته می شوند.

برخی از محصولات تولید شده به وسیله هنر گلابتون دوزی عبارت اند از:

بادله دوزی یا تلی بافی

بادله نام شلواری جنوبی می باشد که بر روی آن رودوزی هایی با نخ گلابتون انجام می دهند ؛ به این دوخت در اصطلاح بادله دوزی گفته می شود. در پاره ای از نقاط استان هرمزگان به آن تلی بافی می گویند. این رودوزی از بهم پیوستن چند نوع زری و شک در کنار هم شکل می گیرد ؛ به گونه ای که شک در وسط و زری های کوچک در اطراف آن تشکیل می شود. بدین ترتیب نوارهایی به پهنای ۱۵ سانتی متر تهیه می شود که از آن برای تزئین دمپای شلوارهای زنانه استفاده می کنند.

شلوارهای بادله دوزی شده مخصوص نوعروسان شهرهای جنوبی می باشد اما گاهی در مراسم عروسی ، سایر زنان نیز به عنوان پوشش از آن استفاده می کنند.

این شلوارها دارای دکمه هایی با نخ ابریشمین نیز هست و با شیاری که در بغل ساق پا دارد باز و بسته می شود.

خوس دوزی

این هنر که به کمک نوارهای نقره یی باریک و برروی پارچه ی توری ریز بافت (پارچه ی شیشه یی ) تجلی می یابد و بر روی پارچه ستاره هایی فلزی می نشاند برای تزئین مقنعه، جلبیل (روسری کوچک ) یا دستار (چادر زنانه ) به کار میرود و معمولا پارچه ی مصرفی را رنگ سیاه و ندرتا رنگ های سبز یا زرشکی تشکیل می دهد و هر دو روی پارچه شکلی یکسان دارد.

نقوش به کار رفته در گلابتون دوزی

نقوشی که در گلابتوندوزی بیشتر مورداستفاده قرار می گیرد عبارت است از پیچک ترنج، گل ساعتی، نقش محرابی، گل های اسلیمی، گل های ختائی، نقش بازوبندی، بته روحی، محرماتی یا ستونی، بته جقه ای، سروچه , و انواع گل ها؛ گاهی از تصویر افراد هم در گلابتون دوزی استفاده می شود.